Nafarroako gizarteari dei egiten diogu biktima guztiei egia, aitortza eta errekonozimendua emateko mekanismoak martxan jar ditzan

Foro Sozial Iraunkorra Nafarroan Mikel Zabaltzaren desagerpenaren 35. urteurrenaren aurrean.

Expe Iriarte (euskaraz) eta José Luis Urizen (gaztelaniaz) hitzartzea

Dagoeneko 35 urte igaro dira Mikel Zabaltza desagertu eta hil zenetik. 35 urte, Nafarroako gizartean eragin handia izan zuen gertakari dramatiko hau isiltasunak estali zuenetik.

Mikel Zabaltza Altzan (Donostia) atxilotu zuten 1985eko azaroaren 25ean, gauerdian, Idoia bikotekidearekin eta Jon lehengusua eta lagunarekin batera. Intxaurrondoko Guardia Zibilaren kuartelera eraman zituzten guztiak.

Han egon zirenek torturak jasan zituztela eta Mikelen oihu larriak entzun zituztela salatu zuten. Denak aske utzi zituzten kargurik gabe ordu gutxi batzuk geroago edo egun batzuk geroago. Hala ere, Mikel ez zen irten. Mikel ez zegoen.

Gertakarien bertsio ofizialaren arabera, hiru guardia zibilek Endarlatsako tunel bat miatzera eraman zuten, baina ihes egitea lortu zuen. Eskuak lotuta, bere burua ibaira bota zuen ihes egiteko asmoz, eta ito egin zen. Hala ere, zantzu guztien arabera, Zabaltza Intxaurrondoko kuartelean hil zen, torturapean.

Azkenean, egia soziala nagusitu zen. Atxilotu eta 20 egunera, abenduaren 15ean, Mikelen gorpua Bidasoa ibaiko uretan agertu zen, haren bila zebiltzanek ia egunero miatu zuten leku batean.

Mikelen kasua oraindik argitu behar diren beste kasu askoren artean dago. Ikerketa gehiago behar du, zalantza eta informazio ezaren azpian gordeta dago eta oraindik inork ez du bere gain hartu gertatutakoaren erantzukizuna.

Foro Sozial Iraunkorrean, gaurkoan, alde batetik, Mikelen figura gogorarazi nahi dugu, bai eta berak bezala estamentu ofizialek eragindako indarkeria jasan zuten eta gaur egun oraindik ere argitu gabe jarraitzen duten beste hainbat pertsonarena ere; eta, bestetik, Nafarroako gizarte osoari, bere eragile sozialei, alderdi politikoei, sindikatuei eta erakundeei dei egin nahi diegu beren gain har dezaten giza eskubideen urraketa larrien biktima horiei guztiei egia errekonozimendua eta errekonozimendua ematen laguntzeko konpromisoa, horretarako beharrezkoak diren mekanismoak abian jarriz.

Hainbat aldiz esan dugun bezala, Foro Sozial Iraunkorrak biktimen eskubideei dagokienez egiten duen lana gidatzen duen premisa argia da: biktima guztiek dute egia, justizia eta erreparaziorako eskubidea; eta giza eskubideen urraketa berberek errekonozimendu politiko eta legal bera izan behar dute, kontuan hartu gabe zein izan den biktima horiek eragin dituen indarkeriazko eragilea. Ekidistantziarik gabe eta diskriminaziorik gabe.

Torturaren biktimen kasuan, bizi duten diskriminazio-egoera bereziki larria da, errekonozimendu-maila urriak dituelako, nahiz eta biktimen kopurua handia izan. Milaka pertsonari buruz ari gara, hainbat ikerketek agerian utzi duten bezala, hala nola Kriminologiaren Institutuak Nafarroan (1960-1978 epean), Euskal Autonomia Erkidegoan (1960-2014 epean) edo Euskal Memoria Fundazioaren datu-basean (800 tortura kasu jasotzen ditu Nafarroan).

Torturaren argazkia ikaragarria da baina, tortura "noizbehinkakoa baino gehiago" izan arren - egia sozialak dioen moduan- , zoritxarrez, ofizialki onartutako tortura-kasuak 103 baino ez dira: gutxi batzuk epai judizialen bidez, eta beste batzuk Eusko Jaurlaritzaren 107/2012 Dekretuaren bidez. Nafarroako Parlamentuak onartutako 16/2019 Foru Legea bezalako proiektuek, gaur egun auzitegietan errekurrituta dagoenak, erronka horri aurre egin nahi diote. Baina horrelako ekimenei oraindik ere jartzen zaizkien oztopoek zaildu egiten dute etorkizuneko bizikidetza demokratikoa eraikitzea eta berriz ez gertatzeko bermeak ezartzea.

Foro Sozial Iraunkorrak torturaren biktimekin izandako bilera publiko eta pribatuetan adierazi digutenez, pertsona horiek diskriminatuta sentitzen dira – "bigarren mailako biktimak" –, "justiziatik ez dute ezer espero", eta eskatzen duten gauza bakarra haien mina ofizialki aitortzea eta erreparatzea da.

Ildo horretan, gure ustez, politika publiko batek giza eskubideen urraketa guztiei heldu behar die, baita Estatuak erantzukizuna izan duen urraketa guztien kasuetan ere. Biktima propioak barne. Nahiz eta hau gogaikarria izan.

Torturaren biktimek jasaten duten diskriminazioaren aurrean, Foro Sozial Iraunkorrak honako hau adierazi nahi du jendaurrean:

Tortura ez zen noizbehinkakoa izan. Beharrezkoa da torturaren iraupena ahalbidetu zuten garaiko arduradun politikoek publikoki aitortzea egindako kaltea.

Antzeko EAEko Legeari buruz Konstituzio Auzitegiak eman berri dituen epaien ondoren, 16/2019 Foru Legeari errekurtsoak aurkeztu zizkioten hiru alderdi politikoei horiek kentzeko eskatzen diegu. Erantzukizunagatik eta gizatasunagatik, torturaren biktimen birbiktimizazioan sakontzeari uzteko eskatzen diegu.

Uste dugu, 16/2019 Foru Legeak dioen bezala, beharrezko urratsak eman behar direla poliziaren zaintzapean zeudela edo atxiloketan jasandako lesioen ondorioz hil diren pertsonen kasuak espezifikoki ikertu ahal izateko eta torturaren biktimak bezala aitortuak izan ahal izateko. Hemen Mikel Zabaltzaren kasua kokatuko litzateke, hori baita jendearen gehiengoak uste duena.

Bake eta Bizikidetza Zuzendaritza animatzen dugu torturak Nafarroako Foru Komunitatean eragin duenaren argazki osoa eskaini nahi duen lanarekin jarraitzera, egokitzat jotzen dituen mekanismoen bidez. Alor horretan zorroztasun handiko ikerketa zientifikoen esperientziak daude (IVAC, etab.), erreferentzia positiboa iruditzen zaizkigunak, biktima askori Istanbulgo Protokoloa aplikatu baitiote. Protokolo hori tresna eraginkorra da torturaren biktimen etorkizuneko aitortza ofizialerako.

Jakinarazten dugu Foroaren ordezkaritza batek Mikel Zabaltzaren omenezko ekitaldian parte hartuko duela, azaroaren 28an, Auritzen.

Gure Foru Komunitatean hainbat eragile sozial, instituzional, akademiko, politiko eta sindikal bat gatoz ideia honekin: legegintzaldi honek Nafarroan bizikidetza demokratikoa eraikitzeko beharrezko baldintzak betetzen ditu. Ezer ahaztu gabe eta iraganeko akatsetatik ikasita, bakearen eta giza eskubideen eszenatoki bat sendotuko duen bizikidetza demokratikoaren eraikuntzari buruz ari gara. Gainera, badugu tarte politiko, instituzional eta soziala adostasun politiko berriak eta gehiengo berriak egituratzen jarraitzeko, oraindik konpontzeke dauden gaiei aurre egiteko, besteak beste, giza eskubideen urraketa larrien biktima guztiei eskubide guztiak bermatzeko.

Argi dago osasun-krisiak eragin dituen ondorioek zaildu egiten dutela ekimenak abian jartzea eta urratsak ematea. Baina Nafarroako Foro Sozial Iraunkorrak uste du horrelako egoerek ez etsitzera eraman behar gaituztela, irudimentsuak izatera eta orain arte agian planteatu ere egin ez ditugun formak erabiltzera. Baina hori bai, modu partekatu eta bateratuan, guztiok (erakundeak, alderdi politikoak, gizarte zibila, sindikatuak...) norabide berean arraun eginez: egia, aitortza, justizia, erreparazioa eta ez errepikatzeko bermeak biktima guztientzako.

Amaitzeko, gogorarazi nahi dugu gaur Foro Soziala ordezkatzen dugun bi pertsonok ibilbide politiko desberdinak izan ditugula, eta batzuetan aurrez aurre ere egon garela:

Gaur, bi gauzek batzen gaituzte agerraldi honetan:

Lehenengoa: Jose Luisek, nik neuk bezala, poliziaren eskutik jasan ditugu torturak eta tratu txarrak.

Bigarrena: biok aspaldi erabaki genuen gure sufrimenduarekiko gorrotoa gainditzea, eta elkarrizketaren eta adostasunaren aldeko apustua egin genuen, elkarrekin bizikidetza demokratikoa eraikitzeko Nafarroan. Horregatik parte hartzen dugu biok Foro Sozialean.