Estatuko indarkeria jasan duten lehen 35 biktimak, gehienak torturatuak, aitortzeko Eusko Jaurlaritzak egindako ekitaldiari buruzko irakurketa

“Adostasunak eraikita daude. Bada garaia gobernuek torturaren praktikan duten erantzukizuna onar dezaten eta, horrela, bizikidetza demokratikoa eraikitzeko ekarpena egin dezaten”

Gaur amaitzen den astea mamitsua izan da Estatuko biktimen eskubideen aitortzari dagokionez, torturaren biktimena bereziki.
Egiari Zor Fundazioak antolatutako Ertzaintzak torturatutako pertsonen prentsaurrekoak (21/06/17), Nafarroako Parlamentuak aho batez onartutako adierazpenak (21/06/21), 12/2016 Legearen Balorazio Batzordeak bere lanaren eta asmoen berri emateko Eusko Legebiltzarrean egindako agerraldiak (21/06/23), “Torturatuen Nafarroako Sareak" ostiralean Iruñean antolatutako ekitaldiak eta, azkenik, atzo Euskalduna Jauregian egindako ekitaldi instituzionalak eztabaida bere osotasunean kokatu dute.
Behin baino gehiagotan azpimarratu dugu, azken bi urteetan, aho bateko adostasuna eraiki dela esparru kontzeptualean, biktima guztiei egia, justizia eta erreparaziorako eskubidea aitortzearen inguruan, torturaren biktimak barne. Hala ere, joan den maiatzaren 25eko prentsa-oharrean adierazi genuen bezala, Foro Sozial Iraunkorra bereziki kezkatuta dago azken asteetan Euskal Autonomia Erkidegoan Estatuaren biktimekiko tratamenduan izandako atzerakada politikoengatik.
Nahiz eta Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Estatuaren indarkeriaren biktimak aitortzeko lege bat martxan dagoen duela bi urtetik, eta nahiz eta akordio instituzionaletan islatzen den adostasun politiko zabala dagoela biktima horien aitorpenari eta erreparazioari aurre egiteko (Eusko Legebiltzarrak 2019ko ekainaren 20an torturaren biktimei buruz hartutako akordioa, edo hainbat udaletan sustatutako mozioak), azken asteetan, adostasun hori oztopatzen zuten elementuak ugaritzen ari ziren.
Estatuko biktimentzat bidezko tratua bilatzea oztopatzen duten erabaki judizialez ari gara; biktimek helarazitako kezka eta eskaeren aurrean erakundeek emandako tratamendu desberdinaz ari gara; Estatuaren eta ETAren biktima ugarik Gasteizko Memorial Zentroak dituen gabezia handiengatik egindako kritikez; erakunde politiko batzuek egindako adierazpen politikoez, edo alderdi batzuek biktima horiek egindako interpelazioen aurrean egindako birajeez.
 
Horrek guztiak sakontzen du 12/2016 Legea bera atzerapen handiarekin iritsi dela, besteak beste, alderdi politiko jakin batzuek Konstituzio Auzitegian aurkeztutako errekurtsoen ondorioz, eta horrek eragindako pertsonen berbiktimizazioa ekarri du.
Torturaren biktimak
Diskriminazio-egoera hori bereziki delikatua da torturaren biktimei dagokienez.
Gogora dezagun Euskal Herriko Unibertsitateko Kriminologiaren Euskal Institutuak (IVAC), EAEn izandako tortura kasuei buruz Eusko Jaurlaritzaren agindupean egindako txostenean, sinesgarritasun “sendoa”, “oso sendoa” edo “bereziki sendoa” eman ziela Guardia Zibilak, Polizia Nazionalak eta Ertzaintzak 1960 eta 2014 bitartean eragindako 4113 tortura kasuei gutxienez. Istanbulgo Protokoloaren aplikazioan oinarritu zen azterlana (ausaz hautatutako 202 kasu). Horietatik, 651 kasu (guztizkoaren %15,8) 581 emakumeri zegozkien.
Gainera, txosten horretan bertan onartzen zen zifra horiek kaltetuen benetako dimentsioaren azpitik zeudela. Paco Etxebarriak berak aste honetan bertan jakinarazi du Europako Parlamentuan IVACek 500 kasu gehiago antzeman dituela EAEn, eta Nafarroan beste 1.000 kasu daudela.
Nahiz eta “noizbehinkako" praktika baino gehiago izan den errealitate baten argazkia izan, zoritxarrez, ofizialki onartutako tortura-kasuak 103 baino ez dira: gutxi batzuk epai judizialengatik, eta beste batzuk Eusko Jaurlaritzaren 107/2012 Dekretuagatik. Kopuru horri gehitu behar dizkiogu 12/2016 Legearen baitan atzo bertan aitortutako lehen tortura-kasuak, 35 guztira. Hala ere, aitortza duten kasuak gutxi dira oraindik.
Torturaren Biktimei Babesteko Nazioarteko Eguna
2019ko ekainaren 20an, Elkarrekin-Podemosek proposatuta, Eusko Legebiltzarrak aho batez onartu zuen Eusko Jaurlaritzari eskatzea Torturaren Biktimei Babesteko Nazioarteko Eguna ospatzen hasteko.
Ekimen hau bozkatu zen egunean, Legez Besteko Proposamen baten forma hartu zuena, EAEn ordezkaritza duten sindikatu guztietako ordezkariak, Estatuko biktimen elkarteetako ordezkariak, banakako torturaren biktimak eta ETAren biktimak, Eusko Legebiltzarrera joan ziren bozketa babestera, lortutako adostasuna txalotzera eta bertan zeuden legebiltzarkideen eta komunikabideen aurrean beren eskariak azaltzera.
Orduan, Foro Sozial Iraunkorrak balioan jarri zuen horrelako maila goreneko ekimen instituzionala, Parlamentuan aho batez onartua izateaz gain, gizarte zibileko erakundeen aldetik adostasun zabala lortu zuelako eta aurrerapauso bat izan zelako biktima hauek egiarako, justiziarako eta erreparaziorako duten eskubideari dagokionez jasotzen duten tratuan irauten duen diskriminazioa behin betiko gainditzeko bidean.
Joan den urtean, osasun krisiak eta Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak uztailaren 12rako deitu izanak modu ofizialean eguna ospatzea zaildu zuten.
Orduan, Eusko Jaurlaritzari eskatu genion ahalegin berezia egin zezala 2021eko ospakizun ofizialerako. Eta eskatu genion ekimen sinbolikotik haratago joateko eta neurri zehatzak hartzeko, EAEko torturari buruzko txostenean gomendatutakoak bezalakoak, tortura berriro ez dela gertatuko bermatzeko helburuarekin. Duela gutxi, martxoaren 3an, eskaera hori berretsi genuen, eta, harrezkero, urrats garrantzitsu hori gauzatzeko lan egin dugu.
 
Oso positibotzat jotzen dugu Eusko Jaurlaritzak Bilboko Euskalduna Jauregian antolatutako atzoko ekitaldia eta Balorazio Batzordeak egiten duen lana.
Poztu egiten gaitu eragile askoren lanari esker ekainaren 26a gorriz markatuta geratzen delako konponbidearen agendan.
Estatuko indarkeria jasan duten lehen 35 biktimak, gehienak torturatuak, aitortzeko ekitaldi instituzional bat izan zen atzokoa.
Foro Sozial Iraunkorrak balio handia ematen dio lehen urrats honi; izan ere, ekimen guztiz beharrezkoa da, eta Estatuko indarkeriaren biktima batzuen aitortza publiko eta ofizialean aurrera egin da. Horrez gain, giza eskubideen urraketa horiek konpontzeko bidean jarri ditu.
Hala ere, hilaren 17ko agerraldian Ertzaintzak eragindako torturaren biktimek egindako eskaera ere kontuan hartzen dugu: “torturaren biktima guztiak aitortzeko ekitaldi berezia” behar da.
Torturaren biktimei dagokienez, adostasunak eraikita daude. Guztion lanari esker, hainbat hamarkadatan Estatuaren biktimen sufrimendua areagotzen eta babesgabetasunean sakontzen zuten susmoekin amaituko da eta hainbeste min eragin diela.
Horregatik, gaur, Foro Sozial Iraunkorrak hau gomendatzen dugu:
- Torturaz baliatu diren Estatuko Segurtasun Indarren erantzukizunak dituzten gobernuei, jardunbide horretan duten erantzukizuna beren gain hartzea.
- Gure herrialdeko eragile instituzional eta politikoei berariazko konpromisoa hartzea torturaren biktimei dagozkien eskubideez hornitzen jarraitzeko.
Bi alderdi horiek ekarpen garrantzitsua izango lirateke bizikidetza demokratikoa eraikitzeko prozesuan.
Gizarte honek ezin du atzerapausorik onartu gai sentikor honetan.